|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
Tekenen met Rood Natuurkrijt (rötelstein, pierre sanguine, red chalk) Krijtstiften opbergen Laatst bijgewerkt: 18 januari 2021  Model van een ovale spanen krijtdoos met deksel, zoals gebruikt in de 17e en 18e eeuw (lang voor en na de tijd van Antoine Watteau). In de doos liggen Natuurkrijt Stiften in de kleuren: Sanguine, Wit en Zwart. Aan een aantal stiften is een scherpe punt geslepen. Links in de doos liggen enkele brokken Sanguine Naturel. Middenin en rechts liggen donkerder tekenende stiften rood krijt (Sanguine Watteau). Al het rode krijt is Rötel en afkomstig uit Theley. Het witte krijt is afkomstig van stukken krijt die jaren geleden aan de voeten van de krijtrotsen van Le Tréport zijn gevonden en het zwarte krijt is afkomstig van een stuk schalie of zwarte steenklei gevonden aan de kust van Zuid-Ierland. Zie ook: Geologie van Nederland. Op de achtergrond is rechts boven een kopie à trois crayons te zien op grijsblauw papier naar een fragment van een tekening van Watteau en links bevindt zich een rood krijttekening gehoogd met wit op vergeeld papier. Op de voorgrond ligt een boekje uit 1721 over het Italiaanse Theater. |
NIEUW Op 17 november 2020 is een Nederlandstalige publicatie uitgekomen getiteld " Tekenen met Rood krijt in de tijd van Antoine Watteau ". In deze studie komen diverse aspecten over leven en werken van Watteau aan de orde met het accent op zijn tekentechniek. Watteau's roodkrijt-gebruik wordt aan de hand van diverse praktische en theoretische aandachtspunten onder de loep genomen. Vanwege het feit dat Watteau in 2021 driehonderd jaar geleden is overleden, wordt uitgebreid visueel en textueel stilgestaan bij de locaties waar hij heeft geleefd en gewerkt. Vooral de plaats waar hij de laatste maanden van zijn leven heeft doorgebracht wordt onder een vergrootglas gelegd. De digitale versie van deze studie is in PDF-formaat beschikbaar via Google Books. Mocht u een volledig activeerbare digitale PDF-versie (9,85 Mb) willen ontvangen neem dan contact op per email met de auteur (zie mailadres linksboven op deze pagina).
17e Eeuwse ovale spanen krijtdoos
"De jonge tekenaar" (1668), schilderij van Wallerant Vaillant (Lille 1623 - Amsterdam 1677)
met daarop een jongeman die tekent naar antieke gipsbeelden of pleister.
Op de voorgrond is een spanen doos met krijtstiften te zien.
Augustus 2011: Collectie Bonnefantenmuseum Maastricht
Détailopname van 17e eeuwse ovale, spanen krijtdoos op schilderij van Wallerant Vaillant.
Te zien zijn stukken rood, zwart en wit natuurkrijt en een pennemes om de krijtstiften te modelleren.
Door de ovale vorm van de doos kan ook het pennemes in de krijtdoos bewaard worden.
Replica krijtdoos gebaseerd op bovenstaand model uit 1668. De dubbele krijthouders bezaten in die tijd aanschuifringen die in het midden een bolling vertoonden. Latere aanschuifringen zijn platter en bezitten een geribd profiel. Het mes bezit een gebogen snijvlak en is ook nu nog verkrijgbaar als aardappelschilmesje. Als kneedgum werd in 1668 kneedbaar broodkruim gebruikt. De lengte van de doos (17,5 cm.) maakt het mogelijk dat de stifthouders en het mesje er in de lengterichting in passen. De hoogte van de opstaande rand is ongeveer 4 cm.
Krijtkist
Bijgaande afbeelding uit de Encyclopedie van Diderot laat zien hoe pastelkrijt in de 18e eeuw werd vervaardigd en bewaard. Op de marmerplaat liggen links drie (handgerolde) stiftvormige krijtjes die aan beide uiteinden spits toelopen. Erboven is een volle krijtjesdoos afgebeeld.
In elkaar schuifbare kartonnen kokers
Parijs, begin maart 2007
Tijdens mijn bezoek op een zaterdag aan de Marché VERNAISON in Parijs kreeg ik zelfs bij de aankoop van een aantal oude krijthouders een oud doosje rode kleurstiftjes cadeau.
Het opschrift op het doosje luidt: 'CONTÉ No 512 ROUGE 6 MINES Petit Format Long 5c pour Portemine de BUREAU No 507 Made In France'. Aan de buitenzijde van de stiftjes, die een diameter van 3 mm. bezitten, zit een droge, poeder-/wasachtige substantie. Even dacht ik een bijzonder soort rood krijt van Conté op het spoor te zijn maar dat bleek, na vergelijkbaar warenonderzoek thuis, toch niet het geval. Het waren 'niet droge' kleurkrijtjes.
Metalen koker
Begin 2015. Een metalen koker, waarin oorspronkelijk een manicuresetje zat, is aangepast aan de wens om grote natuurkrijtstiften in op te bergen. Ribkarton rondom en een laagje schuimplastic op de bodem en in de deksel zorgen voor de stootvastheid.
Metalen krijtbakje
Tekenen met een rood krijt stift waaraan wat zeep is toegevoegd
In oktober 2010 kwam ik een beschrijving tegen van rood krijt in "Nieuwenhuis' woordenboek van kunsten en wetenschappen, Volume 8, uit 1863. Zie literatuurliijst verderop op deze pagina.
"ROOD KRIJT is eene delfstof, welke bestaat uit eene innige vermenging van klei met rood ijzer-oker, rood ijzer-oxyde, of eene verscheidenheid van rood thon-ijzersteen, hetwelk in thonschiefer voorkomt, onder anderen bij Saalfeld, Neurenberg, voorts in Hessen, in Tyrol en andere plaatsen. Het gesteente is bruinachtig rood van kleur en heeft de eigenschap van af te verwen , en kan als zoodanig tot teekenen en schrijven gebruikt worden, tot welke doeleinden het in stiften wordt gezaagd, die hetzij op zich zelven gebruikt, of even als potlood in houten kokers gestoken worden. Nog beter beantwoorden ze aan haar oogmerk, wanneer het R. K. tot poeder gebragt, geslempt en met eene oplossing van gom aangeroerd wordt; op welke wijze de kunstmatig gevormde Engelsche en Parijsche roodkryt-stiften bereid worden. Is er tevens een weinig zeep bijgevoegd, dan strijken zij nog ligter aan, en de streep wordt daardoor donkerder en glansrijker. De aldus bereide stiften moeten op vochtige plaatsen bewaard worden, opdat zij niet uitdroogen." (einde beschrijving)
De functie van afsluitbare zinken bakjes in oude aquarelkistjes is mij door bovenstaande tekst duidelijker geworden.
Het afsluitbare bakje helpt om de conditie van het krijt optimaal te houden. De conclusie kan ook worden getrokken dat er al lang voor 1863 (in ieder geval vanaf ca. 1830) sprake was beschermen tegen uitdrogen van bepaalde krijtstiften (vanwege toegevoegde zeep?). Een stuk zeep dat uitdroogt gaat barsten vertonen en valt in stukken uit elkaar. Datzelfde verschijnsel kan zich voordoen bij droge krijtstiften, waaraan zeep is toegevoegd. Een afsluitbaar blikken of zinken bakje kan dat uitdrogen uitstellen. Zo'n bakje met schuifdeksel heeft mogelijk ook als bergplaats gediend voor broodkruim in de vorm van een rolletje, of een plakje. Voordat er kneedgum in gebruik kwam bij het tekenen (vanaf 1900) met houtskool en krijt werd broodkruim gebruikt als "vlakgum". De twee compartimenten zijn daarmee ook te verklaren: één voor het krijt en de ander voor het "nog niet uitgedroogde" broodkruim.
Afbeelding van Schaliekrijt
SCHALIEKRIJT (black shale) Zie ook: Discussie op Wetcanvas over zwart natuurkrijt
Toch is het de vraag of de zinken krijtbakjes niet vooral bedoeld waren om sommige soorten hard zwart krijt (bijv. schaliekrijt uit Ierland) vochtig te houden. Schalie is ‘versteende’ klei die bij verwerking tot een stift snel breekt in vrij dunne plakjes. Sommige soorten zijn vrij zacht en eroderen snel, andere zijn wat harder. Het blijkt dat schaliekrijt bij bevochtiging met water juist beter is te gebruiken voor tekeningen op klein formaat. De lijnen die worden getrokken met vochtig zwart schaliekrijt zijn zwarter dan bij droog gebruik. Het schaliekrijt dat in mijn bezit is, kan het beste worden gebruikt op stevig dun papier dat is bevestigd op een harde ondergrond. Bij het tekenen met schaliekrijt dient iets meer druk te worden uitgeoefend dan bij tekenen met rood krijt.
Aquarelkistje (naar Engels model uit ca. 1830) met geopend zinken krijtbakje.
Krijtdoosje met paletfunctie (naar Engels model van Winsor & Newton uit ca 1890-1900 - Mahogany Palette Chalk Box)
Vooral handig voor gebruik buiten een atelier.
Bijgaande afbeeldingen (klik op de afzonderlijke afbeeldingen voor een groter beeld) tonen een vurenhouten kopie van een mahoniehouten kistje zoals dat aan het eind van de 19e eeuw in Engeland werd gebruikt door academiestudenten en beeldend kunstenaars bij het krijttekenen à trois couleurs.
Het kistje bevat v.l.n.r. en van boven naar beneden de volgende materialen en gereedschappen:
- witte carrévormige krijtstaafjes,
- zwarte carrévormige krijtstaafjes,
- flesje fixatief (mengsel op basis van schellakpoeder en klassieke, niet gedenatureerde, spiritus/ ethanol) en stuk gemodelleerd kneedgum,
- roodbruine carrévormige krijtstaafjes,
- puntenslijper klein enkelvoudig model (omdat bepaalde krijtpotloden vaak dikker zijn dan gewone potloden is een puntenslijper met twee verschillende openingen aan te bevelen) , tekenpunaises, potloodrestjes (en tortillons in het originele Engelse kistje),
- diverse krijtpotloden (wit, zwart en roodbruin)
- doezelaar, schuurplankje, scherp keukenmesje, fixatiefspuitje, buisje om roodkrijtslijpsel op te vangen, drie dubbele krijthouders (in het originele model zit één enkelvoudige krijthouder met houten handvat en een soort lijmkwastje met houten handvat om mee te doezelen? (vgl. een wiek of vlerk)).
De afmetingen van het originele kistje zijn: breedte 172 mm, hoogte incl. deksel 30 mm en diepte 196 mm. De deksel van het kistje wordt door een haakje vastgeklemd.
Mogelijk werd dit soort kistje al eerder dan aan het eind van de 19e eeuw bij het krijttekenen gebruikt. In de praktijk ligt het kistje zonder al te veel spullen erin prettig in de hand. De deksel zorgt voor een gelijke verdeling van het gewicht van het gehele object rond de duim.
Houten doos met voor het merendeel zelfgemaakte roodkrijt stiftjes (2008). De inhoud wordt afgedekt met een transparante
plastic schuifdeksel. Vooral als er met meerdere tinten rood krijt wordt gewerkt is deze omgebouwde doos een uitkomst omdat
in één oogopslag alle krijtjes, eventueel met proefvelletjes, onder handbereik zijn. Geschikt voor gebruik in het atelier.
Plat krijtdoosje met voor het merendeel zelfgemaakte roodkrijt stiftjes. Tijdens het transport is de inhoud, voor het sluiten van de deksel, volledig afgedekt met een stukje golfkarton identiek aan dat wat op de bodem ligt (2009).
Tenslotte een tekst over een krijtdoosje in relatie met Venevault:
'Want sanguine is de uitverkoren techniek van Watteau; Hij heeft zelf een sanguine dat hem alleen lijkt toe te behoren, een sanguine met een purperen tint, dat zich onderscheidt van het gebruikelijke bruine sanguine, en dat zijn charmante kleur en zijn huidskleur (incarnaat) ontleent aan het leven zelf; het tegenovergestelde van grijs en van zwart. Sanguine, dat overigens, denk ik, sanguine uit Engeland is, waarvan de technische handboeken de superieuriteit roemen en waarvan, als een zeldzaamheid, een doos te koop was op de verkoping(?) van de schilder Venevault. En waar Watteau misschien behoefte aan had? want hij vermeldt in zijn brief aan M. de Julienne de hardheid van zijn sanguinestift(-steen) en de onmogelijkheid zich een andere aan te schaffen. Hij beklaagt zich dat hij niet meer kan maken wat hij in zijn gedachten wil; zijn gedachten, die in de laatste jaren van zijn leven, uniek lijken.'
(fragment uit de aantekeningen van Edmond de Goncourt)
NB. JCdH: De opmerking over sanguine uit Engeland is m.i. een verkeerde interpretatie van een tekst bij Roger de Piles. (Oeuvres diverses de M. de Piles. Tome Troisième. pp. 40):
................. Outre la fanguine, on
fe fert auffi de pierre noire , appellée
crayon noir, & de mine de plomb, dont
la meilleure vient d'Angleterre.
De letter f in bovenstaande tekst dient als s gelezen te worden.
De meest zuivere grafiet komt uit Engeland.
Zie ook: http://fr.wikipedia.org/wiki/Mine_de_plomb
Krijtdoosje (jan. 2011) met mechanisch uitklapbaar bakje voorzien van houten inlegsegment met gleuven. In dichte staat kunnen de krijtjes door deze constructie niet vrij door het doosje bewegen. Waarschijnlijk was het doosje vroeger bestemd voor het opbergen van sigaretten. Het losse deel met gleuven op de bodem is verwijderd om meer ruimte voor grotere objecten te verkrijgen zoals stifthouders en een zakmes om punten aan krijtstiften te slijpen.
Krijtdoos anno september 2011, gemaakt van een geheel omgebouwde letterdoos van de HEMA, met verschillende tinten rötelkrijt, incl. zwart en wit natuurkrijt en kunstkrijt. Bovenin ieder vakje is een stukje schuimplastic aangebracht om de krijtpunten te beschermen tijdens vervoer. De doos is afsluitbaar met een transparante plastic schuifdeksel. De binnenhoogte van de doos is 12 mm. Buitenmaat: 23,9 x 28,8 x 2,2 cm.
Reacties en aanvullingen op bovenstaande onderzoeksresultaten of tips voor verder onderzoek zijn van harte welkom. Stuur een e-mailberichtje naar:
Contains / containing: red chalk, rood krijttekening, krijttekening, Sanguina, Sanguinas, Sketches, Sketched, Schémas, Croquis, Zeichnungen, Skizzen, dessin, dessiner, Tekening, Schets, Sanguina sobre papel, rood krijt, sanguine chalk, Bergrot, Eisenrot, Rotocker, Rotstein, Rubrica, red chalk drawing, red drawing chalk, crayonnées avec de la sanguine, le crayon rouge, terre rouge, de la pierre d'Italie, sanguine d'Angleterre, la pierre de sanguine, craie rouge, lapis rosso, rode bolus, red bole, terra di Pozzuoli, disegnare, disegni , sanguigna, disegno a sanguigna, sanguine brûlée (reddish-brown chalk), tiza roja, red chalk, gis rojo, sanguine pencil, pierre sanguine, sanguinekrijt, sanguine chalk, sanguine crayon, crayon sanguine, chalk crayon, red crayon, red clay, red chalk sticks, red chalk drawings, sanguine drawings, Red Bole, Bolo Rosso, Terre Bolari, Bolo Color Brunus, Terra Sigillata, Bolo di Boemia, Terra di Lemnos, Bolo Orientale, Argilla Ocrosa, Bolo Armeno, Bolo Armeniacos, Gilders Clay (red bole), lápiz rojo, roodkrijttekening ;
